Дидгоҳи доктор Суруш дар бораи ваҳй ва нақде бар он
Бахши аввал
Дидгоҳҳои дуктур Сайидабдулкарими Суруш – файласуф, мутакаллим ва назарияпардози маъруфи эронӣ — дар бораи ваҳй, ки онро навъе руъё (хоб) мешуморад, на танҳо дар назди худи эрониён, балки пеши бисёре аз тоҷикҳо – ба хотири иштироки забон — ки суханрониҳо ва мақолаҳои эшонро дунбол мекунанд низ матраҳ будааст. Аз ҳамин рӯ, бар он шудам, то дар чанд ёддошт, аввалан, дидгоҳи ӯ дар ин мавзӯъро тарҳ, ва сипас нақдҳое, ки бар он ворид аст рӯи коғаз биёварам. Қабл аз вуруд ба асли мавзӯъ, лозим аст ду нуктаро, ба унвони муқаддима, ёдовар бишавам:
1) Нуктаи аввал он ки: дуктур Суруш бо тарҳи ин дидгоҳ на асли нубувват ва паёмбариро мункир шудааст ва на робитаи Худованд бо паёмбарони илоҳиро, балки он чӣ тарҳ мекунад, фақат тафсир ва бардошти ӯ аз падидаи ваҳй аст, яъне кайфият ва чигунагии робитаи Худо бо паёмбар. (Албатта, бардошти эшон аз нубувват ҳам, бо дидгоҳи роиҷ дар бораи он фарқ мекунад, ки феълан баҳси мо ин нест.) Бинобар ин, на дуктур Суруш ва на ғайри ӯ аз донишмандони мусалмон (агар бардошти эшон бо тафсири роиҷ дар бораи ваҳй мутафовит бошад), бо тарҳи инчунин дидгоҳе, ҳаргиз аз доираи ислом хориҷ намешаванд;
2) Дуктур Суруш, ки ин дидгоҳро тарҳ кардааст, бо такя бар “даруни” дин аст, на ин ки аз “берун” ба арзёбии он пардохта бошад. Тавзеҳ он ки: як вақт ҳаст шумо як мавзӯи диниро (масалан, вуҷуди Худо, асли нубувват ва паёмбарӣ ва ғайраро…) аз “берун” яъне бо такя бар аҳкоми ақлӣ мавриди баҳсу баррасӣ қарор медиҳед; дар инҷо шумо коре надоред ба ин ки худи сарчашмаҳои динӣ дар бораи он мавзӯъ чӣ мегӯянд, балки мебинед оё онҳо бо аҳкоми ақлӣ созгоранд ё нестанд. Масалан, динҳои осмонӣ мегӯянд, одамӣ ҳаёташ бо марг хотима намеёбад, балки ӯ бо марг аз ин олам ба олами дигар (олами охират) мунтақил мешавад ва дар онҷо ӯро ҳаёти ҷовидон ва абадӣ мунтазир аст. Ҳол, агар як нафар файласуф муддаӣ бишавад, ки ба ин далелу он далел ҳаёти одамӣ фақат дар ҳамин дунё хулоса мешавад ва олами дигаре вуҷуд надорад, шумо наметавонед ба ӯ ишкол бигиред, ки Қуръон ва ё Паёмбар (с) мегӯянд, ки олами дигаре ҳаст, ин эроди шумо беҷост, чаро ки ӯ коре ба гуфтаҳои худи дин надорад, балки муддаӣ аст, ман бо такя бар ин ё он далели ақлӣ чунин мегӯям. Инҷо шумо бояд бо истинод ба аҳқоми ақлӣ ба ҷавоби ӯ пардозед. Ин баҳс номаш баҳси берундинӣ аст.
Аммо як вақт ҳаст шумо масъалае аз масоили як динро бо такя бар додаҳо ва сарчашмаҳои худи он дин (Қуръон ва суннат) мавриди баррасӣ қарор медиҳед ва он гоҳ назари худро дар бораи он мавзӯъ иброз медоред. Ихтилофи назари мактабҳои эътиқодии исломӣ бо ҳам — Ашоира бо Мӯътазила, ё Аҳли ҳадис бо он ду ва ё шиъаён бо аҳли суннат ва ғайра… – дар мавриди порае аз масоили эътиқодӣ (мисли каломи илоҳӣ, қазо ва қадари илоҳӣ, сифоти илоҳӣ ва ғайра…), бештар ношӣ аз ихтилофи бардоштҳо ва тафсирҳои онҳо дар бораи он масоил аст.
Хуб, аз суханони дуктур Суруш — ки ваҳйро навъе руъё (хоб) мешуморад — комилан ҳувайдост ва эшон худаш ҳам эътироф мекунад, ки бо ғавру ковиш дар худи додаҳои ислом (Қуръон ва суннат) ба ин натиҷа расида будааст.
Бинобар ин, баҳси мо дар нақду баррасии дидгоҳҳои эшон низ, як баҳси дарундинӣ хоҳад буд. Яъне мо бояд бибинем, оё метавон аз Қуръони Карим ва забону каломи ҳазрати Паёмбар (с) чунин бардоште ба даст овард.
Идома дорад…
Қаламонлайн
