Абӯисҳоқи Собӣ
Абӯисҳоқи Собӣ (Собеӣ) аз фузало ва нависандагони маъруфи қарни чаҳоруми ҳиҷрӣ аст. Муддате дар дарбори халифаи аббосӣ ва муддате дар дарбори Иззуддавлаи Бахтиёр (аз Оли Буя) муставфӣ (хазонадор, муҳосиб) буд.
Абӯисҳоқ дорои кеши собеӣ буд, ки ба асли тавҳид имон доранд, вале ба асли нубувват мӯътақид нестанд. Иззуддавлаи Бахтиёр саъйи фаровон кард балки битавонад Абӯисҳоқро розӣ кунад, ки ислом ихтиёр кунад, аммо муяссар нашуд. Абӯисҳоқ дар моҳи Рамазон ба эҳтироми мусалмонон рӯза мегирифт, ва аз Қуръони Карим зиёд ҳифз дошт. Дар номаҳо ва навиштаҳои хеш аз Қуръон зиёд иқтибос мекард.
Абӯисҳоқ марде фозилу нависанда ва адибу шоир буд ва бо Сайид Шариф Разӣ — ки нобиғаи фазлу адаб буд — дӯсту рафиқ буданд. Абӯисҳоқ дар ҳудуди соли 384 ҳиҷрӣ аз дунё рафт ва Сайид Разӣ қасидае олӣ дар марсияи вай суруд, ки бахше аз он чунин аст:
أرأيت من حملوا على الأعواد
أرأيت كيف خبا ضياء النادي
جبل هوى لو خر في البحر اغتدى
من وقعه متتابع الإزباد
ما كنت أعلم قبل حطك في الثرى
أن الثرى يعلو على الأطواد
“Оё дидӣ, чӣ шахсиятеро рӯи чӯбҳои тобут ҳаракат доданд?
Ва оё дидӣ, чӣ гуна шамъи маҳфил хомӯш шуд?
Кӯҳе фурӯ рехт, ки агар ин кӯҳ ба дарё рехта буд, дарёро ба ҳаяҷон меовард ва сатҳи онро кафолуд месохт.
Ман қабл аз он ки хок, туро дарбар гирад, бовар намекардам, ки хок метавонад рӯи кӯҳҳои азимро бипӯшонад.”
Баъдҳо баъзе аз кӯтаҳназарон Сайидро мавриди маломат ва шамотат қарор доданд, ки касе мисли ту, ки зуррияи Пайғамбар аст, шоиста набуд, ки марде собеимазҳабро, ки мункири шароеъ ва адён буд, марсия бигӯяд ва аз мурдани ӯ изҳор таъассуф кунад.
Сайид гуфт: “Ман ба хотири илму фазлш ӯро марсия гуфтам. Дар ҳақиқат, илму фазилатро марсия гуфтаам.”
(Манбаъ: Достони Ростон, таълифи шаҳид Мутаҳҳарӣ ба нақл аз “Вафаётул-аъён”-и Ибни Халлакон)
