Арабистон; сиёсати малик Файсал бозмегардад?
Байналмилал
Чӣ гуна Тромп ва Натонёҳу Муҳаммад бен Салмонро водор карданд, рӯ ба сиёсати малик Файсал биёварад?
Мақолае аз Дэвид Ҳерст (David Hearst) дар Middle East Eye
Изҳороти Вошингтун ва Телавив дар ҳимоят аз тарҳҳои поксозии қавмӣ дар Фаластин, сиёсати хориҷии Арабистонро водор кардааст, ки ба даврони миллигароии арабии малик Файсал бозгардад.
Як робитаи пинҳоне, ки нахуствазири Исроил Бенёмин Натонёҳу бо Арабистони Саудӣ дошт —робитае, ки тайи солҳо шакл гирифта буд— танҳо дар арзи чанд рӯз дар ҳоли фурӯпошӣ аст.
Натонёҳу ҳафтаи гузашта дар ҷараёни сафараш ба Вошингтун, дар мусоҳибае бо коноли 14-и Исроил сароҳатан дар бораи ин мавзӯъ сӯҳбат кард.
Ӯ бо ифтихор гуфт: “Мо тақрибан се сол равобити пинҳоне доштем. Аз тарафи мо, ба ҷуз ман, танҳо се нафари дигар аз он огоҳ буданд. Дар тарафи муқобил низ, теъдоди бисёр каме дар ҷараён буданд, ҳамон тавр, ки дар тарафи омрикоӣ низ чунин буд.”
Агар ин иддаъо дуруст бошад ва на яке дигар аз достонсроиҳои Натонёҳу, ифшои чунин робитае маъмулан ё бо ризояти тарафи муқобил анҷом мешавад, ё пас аз поёни он. Аммо эҳтимоли севвум ин аст, ки ин изҳорот чизе ҷуз намоиши қудратталабона набошад, мушобеҳи бисёре аз иқдомоти ӯ дар ҳафтаҳои ахир.
Бо ин ҳол, робита миёни Арабистон ва Исроил, ба ҳамон андоза, ки бар манофеъи давлатӣ устувор буда, таҳти таъсири ҷоҳталабиҳои шахсӣ низ будааст.
Ба унвони як шоҳзодаи гумном, ки бо мухолифати шадиди аъзои қудратманди хонадони салтанатӣ рӯбарӯ буд, Муҳаммад бен Салмон (MBS) дарёфт, ки масири қудрат дар дохили Арабистон, аз Телавив ва Вошингтун мегузарад.
Пас аз мустаҳкам кардани пойҳои худ ба унвони валиаҳд, Бен Салмон ба наздикӣ бо Исроил идома дод ва дар соли 2017 сафаре пинҳонӣ ба ин кишвар анҷом дод. Ӯ бо ибрози беэътиноии ошкор ба масъалаи Фаластин, талош кард назари нухбагони яҳудии Омрикоро ба худ ҷалб кунад.
Як сол баъд, ӯ раиси Ташкилоти худгардони Фаластин, Маҳмуд Аббосро ба шиддат мавриди интиқод қарор дод ва гуфт, ки фаластиниён бояд бо Исроил музокира кунанд ё “сокит шаванд”.
То пеш аз ҳамлаи Ҳамос ба Исроил, Муҳаммад бен Салмон дар остонаи имзои тавофуқномаҳои Иброҳим (Авраам) буд. Ҳатто пас аз ин ҳамалот, Арабистон ҳамчунон равобити худро тибқи риволи оддӣ ҳифз кард.
Адами имкони тағйири мавзеъ
Барои 15 моҳи паёпай, ҳеч гуна эътирози тарафдорони Фаластин дар ҷаҳон, дар Арабистон шунида нашуд ва ҷашнвораҳо ҳамчунон идома дошт, дар ҳоле, ки Ғазза дар сӯг буд. Ҳатто боло бурдани парчами Фаластин ё дуо барои Ғазза тавассути зоирон, дар Макка мамнӯъ эълом шуд.
На афзоиши шумори қурбониён дар Ғазза, на ҳамлаи Исроил ба Лубнон ва на амалиёти низомӣ дар каронаи Бохтарии ишғолӣ боиси тағйири мавзеъи Арабистон нашуд.
Валиаҳд ҳатто омодагӣ дошт, то миқдоре аз таҳқирро аз дасти раисиҷумҳури Омрико, Дунолд Тромп таҳаммул кунад. Вақте аз ӯ пурсиданд, ки ибтидо кадом кишварро боздид хоҳад кард, Тромп гуфт, ки Арабистони Саудӣ бояд 500 миллиард доллар дар қолаби қарордодҳои Омрико бипардозад, то ҳузури ӯ дар он ҷо мумкин шавад.
Пас аз як тамоси телефонии гарм аз сӯйи Муҳаммад бен Салмон, подшоҳи саудӣ ваъдаи 600 миллиард доллар дод. Сипас Тромп дархости худро афзоиш дод ва гуфт, ки рақам бояд чизе ҳудуди 1 триллиун доллар бошад.
Тромп дар гуфтугӯе бо Маҷмаъи иқтисодии ҷаҳонӣ дар Довуси Суэс (Швейтсария) гуфт: “Фикр мекунам, онҳо ин корро хоҳанд кард, чун мо хеле ба онҳо хубӣ кардаем.”
Замоне, ки Тромп барномаи худро барои гирифтани Ғазза пас аз интиқоли анбӯҳи фаластиниҳо фош кард, гуфт, ки ҳазинаи амалиёти поксозӣ ба кишварҳои халиҷи Форс, ки манзураш Арабистони Саудӣ буд, таъаллуқ мегирад. Ин мавзӯъ бавежа Риёзро озурд.
Тромп ҳамчунин ба таъна гуфт, ки Арабистони Саудӣ бидуни ташкили як давлати фаластинӣ, бо Исроил равобити оддисозӣ хоҳад кард. Тромп дар ин замина гуфт: “Пас, Арабистони Саудӣ бисёр муфид хоҳад буд ва онҳо хеле муфид будаанд. Онҳо хоҳони сулҳ дар Ховари Миёна ҳастанд. Ин хеле содда аст.”
Риёз танҳо 45 дақиқа тӯл кашид, то ба ин суханон посух диҳад ва ин посух ба “баёнияи сапедадам” маъруф шуд. Дар ин посух ҷойе барои маневр боқӣ нагузошт:
“Олиҷаноб (подшоҳи саудӣ) таъкид карданд, ки Арабистони Саудӣ ба талошҳои бевақфаи худ барои таъсиси як давлати мустақилли фаластинӣ бо Қудси шарқӣ ба унвони пойтахт идома хоҳад дод ва бидуни он, равобите бо Исроил барқарор нахоҳад кард.”
Баёния афзуд: “Подшоҳи Арабистони Саудӣ ҳамчунин радди қотеъонаи худро ба ҳар гуна нақзи ҳуқуқи машрӯъи мардуми Фаластин, чӣ аз тариқи сиёсатҳои истеъмории Исроил, илҳоқи сарзамин ё талошҳо барои ҷобаҷойии мардуми Фаластин аз сарзамини худ, эълом медорад… Подшоҳи Арабистони Саудӣ таъкид мекунад, ки ин мавзеъи қотеъона ғайри қобили музокира аст ва таҳт ҳеч шароите қобили мусолиҳа нест…”
Ҷанги лафзӣ аз он замон шиддат гирифтааст
Дар мусоҳиба бо коноли 14, Натонёҳу як нақши пирӯзӣ ба намоиш гузошт. Ӯ гуфт, ки агар саудиҳо чунин тамоюле ба эҷоди як давлати фаластинӣ доранд, метавонанд онро дар сарзамини худашон эҷод кунанд. Ӯ гуфт: “Саудиҳо метавонанд як давлати фаластинӣ дар Арабистони Саудӣ эҷод кунанд; онҳо замини зиёде дар он ҷо доранд.”
Ин суханон мавҷи ҷадиде аз маҳкумиятҳоро аз сӯйи ҷаҳон араб барангехт, аз ҷумла Миср, Ӯрдун, Амороти Муттаҳидаи Арабӣ ва ҳамчунин Ироқ, Қатар ва Кувайт.
Дар баёнияи дуввуми худ дар ин ҳафта, ки рӯзи якшанбе содир шуд, Риёз сароҳатан эълом кард, ки баёнияҳое, ки “ҳадафашон мунҳариф кардани таваҷҷӯҳ аз ҷиноёти мудовиме аст, ки Исроили ишғолгар алайҳи бародарони фаластинӣ дар Ғазза анҷом медиҳад, аз ҷумла поксозии нажодӣ, ки онҳо дар маърази он қарор доранд”-ро ба шиддат рад мекунад.”
Баёния дубора ҷойе барои тардид боқӣ нагузошт: “Ин зеҳнияти ифротӣ ва ишғолӣ намефаҳмад, ки сарзамини фаластинӣ чӣ маъное барои мардуми Фаластин дорад ва иртиботи эҳсосӣ, таърихӣ ва қонунии онҳо бо ин сарзамин чист. Фаластиниҳо ҳақ доранд, ки бар сарзамини худ бошанд ва онҳо на муҳоҷиманд ва на муҳоҷироне, ки ҳар замон, ки ишғолгарии ваҳшиёнаи Исроил бихоҳад, метавонанд ихроҷ шаванд.”
Даврони гузашта
Дар чанд рӯзи кӯтоҳ, Тромп ва Натонёҳу тамоми дастовардҳои худро аз байн бурдаанд. Онҳо буданд, ки жар қабл Амороти Муттаҳидаи Арабӣ, Баҳрайн, Судон ва Марокашро маҷбур ба имзои тавофуқномаҳои Иброҳим карда буданд.
Дар мусоҳиба бо Fox News, Натонёҳу ҳеч пардапӯшӣ накард. Ӯ гуфт, ин кор барои канор гузоштани фаластиниҳо анҷом шуд. Натонёҳу ҳассосияти саудиҳоро ба масхара гирифт.
Натонёҳу акнун мегӯяд, ки ӯ сулҳро ба ҷаҳони араб бо зӯр таҳмил хоҳад кард: “Замоне, ки тағйирот дар Ховари Миёнаро комил кунем, замоне, ки меҳварм эрониро бештар аз байн бибарем, замоне, ки итминон ҳосил кунем, ки Эрон силоҳи атомӣ надорад, замоне, ки Ҳамосро нобуд кунем, ин шароитро барои тавофуқи изофӣ бо саудиҳо ва дигарон фароҳам хоҳад кард.”
Натонёҳу дар ин замина мегӯяд: “Ростӣ, ман ба дунёи мусалмонон ҳам имон дорам. Чун сулҳ аз тариқи қудрат аст. Замоне, ки мо бисёр қавӣ бошем ва дар канори ҳам биистем, эътирозоте, ки акнун матраҳ мешавад ва ғайриқобили ҳал ба назар мерасад, тағйир хоҳад кард.”
То имрӯз, Натонёҳу ба Муҳаммад бен Салмон ва Муҳаммад бен Зоид гуфта буд, ки бо онҳо ба унвони муттаҳидон бархӯрд хоҳад кард. Ҳоло ӯ мегӯяд, ки сулҳро ба онҳо бо зӯр таҳмил хоҳад кард ва ин як робитаи баробар нест ва ҷаҳони араб вақте Исроил ҳама чизро фатҳ кунад, ба ӯ хоҳад мепайванданд.
Сиёсати малик Файсал бозмегардад?
Тамоми ин иттифоқот ҳоло боис шудааст, ки сиёсати хориҷии саудиҳо ба панҷ даҳа пеш ва даврони миллигароии арабии подшоҳ Файсал бозгардад; ва барои аввалин бор дар 15 моҳи гузашта, акнун як чашмандози воқеӣ барои зуҳури ҷабҳае аз кишварҳои арабӣ ба вуҷуд омадааст, ки аз кишварҳое ташкил шудаанд, ки қаблан бисёр ором ва беҳаракат нисбат ба Исроил буданд.
Шоҳзода Туркӣ Файсал, раиси собиқи иттилооти саудӣ, аз “иқдоми ҷамъӣ” на танҳо аз сӯйи ҷаҳон араб ва мусалмонон, балки Урупо низ ҳушдор дод.
Рӯзи якшанбе, Миср эълом кард, ки дар таърихи 27 феврал як иҷлоси изтирории арабӣ барои баҳс дар мавриди “тавсиъаҳои ҷадид ва хатарнок” пас аз пешниҳоди Тромп барои искони муҷаддади фаластиниҳо аз навори Ғазза баргузор хоҳад кард.
Як пули хеле дур
Он чи ки ин тағйирро барангехт, пазириши интиқоли ҷамъияти анбӯҳ ба унвони сиёсати расмии Исроил ва Иёлоти Муттаҳида буд.
Барои даҳаҳо ин мавзӯъ дар қафасаҳои ҷиноҳҳои ифротии саҳюнизми динӣ боқӣ монда буд. Ҳоло ин сиёсат ба сиёсати аслӣ дар Исроил ва Омрико табдил шудааст. Ҷудо аз ба чолиш кашидани ҳамсоягони фаврии Исроил яъне Миср ва Ӯрдун, интиқоли иҷбории ду миллион фаластинӣ бар ҳар кишвари арабӣ таъсир хоҳад гузошт, бавежа подшоҳии саудӣ.
Бо ташдиди исрори Тромп бар интиқоли ҷамъияти анбӯҳ ва бо таъкиди Натонёҳу бар ин ки ин “поктарин ва тозатарин идея дар солҳо” аст, таҳдиде, ки дар пойтахтҳои арабӣ эҳсос мешавад, афзоиш ёфтааст.
Чаро, ки ҷунбиши саҳюнизми динӣ қаламравҳое фаротар аз марзҳои феълӣ бо Лубнон, Сурия, Ӯрдун ва Мисрро дар назар дорад. Даниэл Вайс, раҳбари ҷунбиши шаҳракнишинӣ, дар ибрози маҳдудаи сарзамине, ки Худо ба яҳудиён ваъда додааст, ҳеч гуна тардиде надорад.
Ин ваъдаи Худо ба падарони қавми яҳуд аст. Се ҳазор километр аст. Тақрибан ба андозаи биёбони саҳрои бузург аст. Ин Ироқ ва Сурия ва бахше аз Арабистони Саудӣ аст.
Ҳатто бидуни ҳузури Итамар Бен-Гвир, вазири собиқи амнияти миллӣ, Исроил заминҳои бештаре аз Сурияро нисбат ба навори Ғазза ишғол кардааст, ба ғайр аз баландиҳои Ҷулони ишғолӣ. Ин кишвар аз тарки Лубнон худдорӣ мекунад ва ҳеч пинҳонӣ аз барномааш барои тақсими Сурия ба конунҳо надорад ва лаҳни хасмонае ба Туркия дорад.
Фақат замон масъала аст, ки густариши сарзаминии Исроил боиси бесуботии кулли минтақа шавад ва паёмадҳои вахиме барои подшоҳии саудӣ ба ҳамроҳ дошта бошад.
Омилҳое, ки боиси сукути кишварҳои халиҷи Форс дар баробари даргирии Фаластин шуда буд, дигар ба вузуҳи соли 2017 вуҷуд надорад.
Исроил ва аввалин давлати Тромп тавофуқномаҳои Иброҳимро ба унвони бахше аз як паймони зидди эронӣ ба фурӯш расонда буднд. Аммо акнун, ки меҳвари муқовамати Эрон бо аз даст додани Сурия ва зарбае, ки Ҳизбуллоҳ дар ҷанг хӯрд заъиф шудааст, саудиҳо ба таври дуруст муҳосиба мекунанд, ки фишори бештар бар Эрон барои ба дом андохтани он, ба нафъашон нахоҳад буд.
Бавежа, ки аввалин таъсисоти нафтӣ, ки зарбаи интиқомӣ аз ҳамлаи паҳподии Эронро таҷриба хоҳанд кард, мутааллиқ ба онҳост. Равобит миёни Риёз ва раисиҷумҳури ҷадиди Эрон гарм аст ва Муҳаммад бен Салмон (MBS) мехоҳад ин равобит ба ҳамин шакл боқӣ бимонад.
Муҳаммад бен Салмон ҳамчунин дар мавқеияти мутафовите қарор дорад. Ӯ контроли комили подшоҳии худро дар даст дорад ва ба унвони як раҳбари маҳбуб ва модерн аз сӯйи ҷавонтарҳо дида мешавад. Саркӯбе, ки ӯ барои суъуд ба пиллаҳои қудрат аз он истифода мекард, дар ҳоли ҳозир пушти сари ӯст.
Канор гузоштани Исроил ва фосила гирифтан аз Тромп, акнун ба ӯ ва подшоҳии саудӣ ин фурсатро медиҳад, ки ба маркази ахлоқӣ ва иқтисодии ҷаҳони араб ва исломӣ бозгарданд.
Подшоҳии Арабистон дигар аз дунёи мусалмонон ба шакле, ки замоне дар даврони вуруди Муҳаммад бен Салмон ба қудрат буд, ҷудо нест. Равобити гарме бо Туркия дорад. Қарордоде ба арзиши 6 миллиард доллар дар ҳоли анҷом аст, бо ин ҳол Риёз дар бозори хариди киштиҳои ҷангӣ, тонкҳо ва мушакҳо аз Онқоро аст.
Ҳамчунин Муҳаммад бен Салмон акнун медонад, ки масъалаи Фаластин дар хонааш чӣ қадр маҳбуб шудааст. Тибқи гузориши Atlantic аз гуфтугӯи ӯ бо Энтони Блинкен, вазири умури хориҷаи пешини Иёлоти Муттаҳида, ӯ гуфта дар ҳоле, ки шахсан ба масъалаи Фаластин аҳаммияте намедиҳад, 70 дарсади мардуми ӯ, ки ҷавонтар аз ӯ ҳастанд, ба он аҳаммият медиҳанд.
Бен Салмон дар ин хусус гуфтааст: “Бештари онҳо ҳеч гоҳ чизе дар бораи масъалаи Фаластин намедонистанд; бинобар ин онҳо барои аввалин бор аз тариқи ин даргирӣ бо он ошно мешаванд. Ин як мушкили бузург аст. Оё шахсан ба масъалаи Фаластин аҳаммият медиҳам? На, аммо мардуми ман аҳаммият медиҳанд, бинобар ин бояд мутмаин шавам, ки ин мавзӯъ барояшон маънодор аст.”
Чаро Муҳаммад бен Салмон бояд дасти хунини Натонёҳуро дар малаи ом бифишорад?
Имрӯз танҳо як феҳристи тӯлонӣ аз нуқоти манфӣ барои ӯ дар чунин аксе вуҷуд дорад. Хеле дер рӯзи сешанбе, шоҳ Абдуллоҳи Ӯрдун бо паёме аз дунёи араб ба Вошингтун меояд, ки Тромп беҳтар аст ба он гӯш диҳад. Ин ҳарфҳо аз рӯйи лофзанӣ нест. Ин сӯҳбатҳо аз рӯйи заъф нест. Ин ҳақиқат аст.
Оқибати иҷоза додан ба Исроил барои кӯчондани мардуми Ғазза, ихроҷи беш аз ду миллион нафар, маҷбур кардани Ӯрдун ва Миср ба пазириши онҳо ва кишварҳои арабии сарватманд ба бозсозии он, бидуни шак Ховари Миёнаро ба гунае тағйир хоҳад дод, ки қобили шиносоӣ набошад. Натонёҳу дар ин маврид ҳақ дорад.
Ин иқдом Иёлоти Муттаҳидаро даргири як ҷанги динӣ хоҳад кард, ки муддатҳо баъд аз дафни бадани Тромп ё Натонёҳу идома хоҳад дошт.
Амалгароии Тромп бояд бедор шавад
Танҳо дарс аз ҷангҳои бесамари Иёлоти Муттаҳида, ки дар ин қарн таҳти риёсати ҷумҳурии ҷумҳурихоҳон ва демократҳо оғоз шуда, ин аст, ки онҳо бо итминон оғоз мешаванд ва дар ошӯб тамом мешаванд ва бисёр тӯлонитар аз он чи Омрико мехоҳад идома меёбанд.
Вазифаи Тромп поён додан ба ҷанг аст. Вазифаи алании Натонёҳу идома додани ин ҷанг ва густариши он ба манзури маҳори кулли минтақа аст.
Ба ҳамин далел аст, ки барои як Омрикои инзивоталаб, миллигаро ва дарунгаро, беҳтарин манофеъ дар ин аст, ки имрӯз Натонёҳу ва руъёҳои ӯ барои “Исроили бузургтар”-ро канор бигузорад. Чун мумкин аст фардо хеле дер бошад.
Middle East Eye
Қаламонлайн
