Хилофат барои ислом аст, на ислом барои хилофат
Ёддошти Сайидюнуси Истаравшанӣ ба муносибати зодрӯзи Имом Ҳасани Муҷтабо
Имом Ҳасани Муҷтабо, нури дида ва набераи мукаррами ҳазрати Паёмбар (с), дар нимаи Рамазони соли севвуми ҳиҷрӣ яъне ҳамин рӯз зода шудаанд. Ба ҳамин муносибат, шоиста дидам шаммае дар бораи он ҳазрат бинависам.
Чаро Паёмбар (с) ба Имом Ҳасан ва Имом Ҳусайн алоқаи зиёд дошт?
Мусалмонон, шиъа ва суннӣ, иттифоқи назар доранд, ки ҳазрати Паёмбар (с) нисбат ба Имом Ҳасан ва Имом Ҳусайн алоқаи зиёд дошт. Баъзеҳо, алоқа ва муҳаббати беш аз андозаи ҳазрати Паёмбар (с) ба Имом Ҳасан ва ҳамчунин бародараш Имом Ҳусайнро тафсир мекунанд ба ин ки чун ин ду наберагонаш буданд ва ҳар падарбузурге ба набераҳояш алоқа дорад.
Аммо ин пиндор дуруст нест. Алоқа ва муҳаббати он ҳазрат ба он ду бузургвор, беш аз он ки ба хотири робитаи падару писарӣ бошад, ношӣ аз мақому манзилати он ду дар пешгоҳи Худованди Мутъаол аст. Имом Аҳмад аз Абӯсаъиди Худрӣ ривоят мекунад, ки гӯяд:
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: الحسن والحسين سيدا شباب أهل الجنة
Паёмбар (с) фармудааст: “Ҳасан ва Ҳусайн ду сарвари ҷавонони аҳли биҳиштанд.” (Муснади Аҳмад, 3/3, Ашшомила)
Ҳамчунин Ибни Асокир аз Умар ибни Хаттоб ривоят мекунад, ки гӯяд: Паёмбар (с) фармуданд:
ان فاطمة وعليا والحسن والحسين في حظيرة القدس في قبة بيضاء سقفها عرش الرحمن
“Ҳамоно Фотима ва Алӣ ва Ҳасан ва Ҳусайн дар биҳишти барин дар қуббае нуронӣ ҳастанд, ки сақфи он арши Худованди Раҳмон аст.” (Таърихи Димишқ, 13/229, Ашшомила)
Ҳоким бо санад аз Салмони Форсӣ овардааст, ки гӯяд:
سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول: الحسن والحسين ابناي من أحبهما أحبني ومن أحبني أحبه الله ومن أحبه الله أدخله الجنة ومن أبغضهما أبغضني ومن أبغضني أبغضه الله ومن أبغضه الله أدخله النار
Аз ҳазрати Паёмбар (с) шунидам, ки мефармуд: “Ҳасан ва Ҳусайн писарони ман ҳастанд; ҳар ки дӯсташон бидорад, маро дӯст дошта ва ҳар ки маро дӯст бидорад, Худо ӯро дӯст дорад ва ҳар ки Худо дӯсташ бидорад, вориди биҳишташ мекунад. Ва ҳар ки он дуро ба хашм оварад, маро ба хашм оварда ва ҳар ки маро ба хашм оварад, Худоро ба хашм овардааст ва ҳар ки Худоро ба хашм оварад, ӯро дохил дар оташ мекунад.” (Мустадрак, 3/181, Ашшомила)
Шаммае аз фазоили Имом Ҳасан
Имом Ҳасан борҳо пиёда ба ҳаҷ рафтааст. Ибни Асокир нақл мекунад, ки Имом Ҳасан мегуфт:
إني استحيي من ربي عز و جل أن القاه ولم امش إلى بيته. قال: فمشى عشرين مرة من المدينة على رجليه
“Ман аз парвардигорам шарм медорам аз ин ки ӯро мулоқот кунам дар ҳоле, ки ба сӯйи хонаи ӯ гом барнадошта бошам. (Ровӣ) гӯяд: Имом Ҳасан 20 бор бо пойи пиёда аз Мадина ба ҳаҷ рафтааст.” (Таърихи Димишқ, 13/242, Ашшомила)
Ва ҳам ӯ аз Абдуллоҳ ибни Аббос ривоят мекунад, ки гӯяд:
ما ندمت على شئ فاتني في شبابي إلا أني لم أحج ماشيا ولقد حج الحسن بن علي خمسا وعشرين مرة ماشيا
“Ман бар ҳеч чизе, ки дар ҷавониам рафт пушаймон нашудам магар бар як чиз ва он ин ки пиёда ба ҳаҷ нарафтам. Ҳасан ибни Алӣ 25 бор бо пойи пиёда ба ҳаҷ рафт.” (Ҳамон манбаъ)
Имом Ҳасан бисёр ҳалиму бурдбор буд. Билозарӣ овардааст, ки Марвон ибни Ҳакам, ки бо Имом Ҳасан душманӣ меварзид ва ҳатто монеъ аз дафни ӯ дар канори қабри ҳазрати Паёмбар (с) шуд, дар ташйеъи ҷанозаи Имом ширкат кард ва зери тобутро гирифт. Вақте ба ӯ эътироз шуд, ки ту Ҳасан ибни Алиро дар замони ҳаёташ меозурдӣ, гуфт: ман касеро меозурдам, ки ҳилму бурдбориаш ҳамсанги кӯҳҳо буд. (Ансобул-ашроф, 3/67, Ашшомила)
Ҳамчунин ривоят шудааст, ки як марди шомӣ Имом Ҳасанро дид ва шурӯъ ба носазогӯӣ кард. Имом Ҳасан пас аз он ки он мард сокит шуд, ба ӯ салом кард ва бо лабханд гуфт: гӯё дар ин шаҳр ғариб ҳастӣ. Сипас ба ӯ гуфт, ҳар ниёзе, ки дошта бошӣ, мо бароварда мекунем. Он мард гирист ва гуфт: Худо беҳтар медонад рисолаташро куҷо қарор диҳад. (Маноқиби Ибни Шаҳрошӯб, 4/19)
Имом Ҳасан бо зердастон бо фурӯтанӣ бархӯрд мекард. Ибни Шаҳрошӯб овардааст, рӯзе гузари Имом Ҳасан ба тиҳидастоне афтод, ки тиккаҳое нон мехӯрданд. Вақте ӯро диданд, даъваташ карданд, то бо онон ҳамсуфра шавад. Ӯ аз асб пиёда шуд ва ҳамроҳи онон нон хӯрд ва ҳамагӣ сер шуданд. Сипас ононро ба меҳмонии худ даъват кард ва ба онон ғизо ва либос бахшид. (Маноқиби Ибни Шаҳрошӯб, 4/23)
Чанд нукта дар бораи сулҳи Имом Ҳасан бо Муовия
Бино бар нақли Ибни Касир дар “Албидоя ван-ниҳоя”, Алӣ ба хилофати Имом Ҳасан васият намуда ва мардум ҳам бо эшон байъат кардаанд. (6/249) Ибни Асокир дар “Таърих Димишқ” мегӯяд: замоне, ки Алӣ ба шаҳодат расид, аҳли Куфа бо Ҳасан ибни Алӣ байъат карданд. (13/261) Вай байъаткунандагонро 90 ҳазор нафар донистааст. (Ҳамон, 13/273) Ибни Халдун низ мегӯяд: замоне ки Алӣ ба шаҳодат расид, мардум бо фарзандаш Ҳасан байъат намуданд ва аввалин касе, ки бо ӯ байъат кард Қайс ибни Саъд буд. (Таърихи Ибни Халдун, 2/648) Бино бар ин нақл, оғози хилофати эшон бо байъати яке аз саҳобаи Паёмбар (с) будааст. Дар бархе аз нақлҳо, оғози байъатро даъвати Абдуллоҳ ибни Аббос донистаанд.
Муҳимтарин ва ҳассостарин бахши зиндагии Имом Ҳасан (а), ки мавриди баҳсу гуфтугӯи фаровон воқеъ шудааст, моҷарои сулҳи он ҳазрат бо Муовия ва канорагирии он ҳазрат аз саҳнаи хилофат аст.
Хелеҳо изҳори назарҳои аҷибе дар ин хусус кардаанд, ки ношӣ аз адами шинохти лозим аз иқдомҳои Имом Ҳасан аст ва ин ки муҳим барои он ҳазрат, асли ислом буд, на чизе дигар. Ва асосан, хилофат барои ислом аст, на ислом барои хилофат. Ин нуктаро бисёреҳо мутаассифона дарк накардаанд.
Ҳоло, бо истинод ба гузоришҳои таърихӣ ва суханони худи Имом Ҳасан (а), ба муҳимтарин далели иқдоми Имом Ҳасан (а) ишора мекунам, ки иборат аз ҳифзи асли дин аст:
Дар назди имомон, ҳифзи дин меҳваритарин унсур аст. Ба ҳамин далел, ташкили ҳукумат, қиём, сулҳ ва сукути онҳо, ҳама дар ҷиҳати ҳифзи ислом ва эҳёи суннат шакл мегирад. Агар дар шароите, ислом ба воситаи қиём ҳифз шавад, онон қиём мекунанд ва агар дар мақтаъи дигар, сукути онҳо мӯҷиби ҳифзи ислом шавад, сукут мекунанд, ҳарчанд ин сукут боиси аз даст рафтани ҳаққи мусаллами онон шавад. Имом Алӣ (а) фармуд:
سلامة الدين أحب إلينا من غيره
(“Биҳор ул-анвор”, 28/353)
Замони инъиқдои сулҳ, вақте бархе аз пайравони Имом Ҳасан (а) лаб ба эътироз гушуданд, Имом фармуд:
إني خشيت أن يجتث المسلمون عن وجه الأرض، فأردت أن يكون للدين ناعي
“Тарсидам решаи мусалмонон аз замин канда шавад ва касе аз онон боқӣ намонад, аз ин рӯ бо мусолиҳае, ки анҷом гирифт, хостам дини Худо ҳифз шавад.” (Манбаъи пешин)
Бар ин асос, яке аз иллатҳои муҳимми сулҳи Имом Ҳасан (а) ҳифзи дин буд, зеро вазъияти ҷомеаи исломӣ дар шароите қарор дошт, ки мумкин буд ҷанг бо Муовия, асли динро аз байн бибарад. Музофан ин ки авзоъи берунии ҷомеаи исломӣ нишон медод, ки Руми шарқӣ омодаи ҳамлаи низомӣ ба мусалмонон буд.
Ва ин бар хилофи амале аст, ки Имом Ҳусайн (а) анҷом додаанд, ки қиём буд. Зеро аввалан, таҳдиди берунӣ вуҷуд надошт ва сониян ва аз ҳама муҳим, вуҷуди Язиди шаробхори маймунбоз дар раъси ҳукумати исломӣ, исломро ба хатар андохта буд, ба хилофи Муовия, ки лоақал зоҳири исломро риоят мекард.
Матни мусолиҳа
Касоне, ки дар бораи сулҳи Имом Ҳасан суханҳо ва ҳарфҳои берабт мезананд, зоҳиран бо асли матни ин мусолиҳа ошно нестанд.
Дар бораи матни ин қарордод, гузоришҳои таърихӣ мухталифанд, аммо саҳеҳтарини онҳо ривояти Ибни Аъсами Куфӣ дар китоби “Ал-футуҳ” аст.
Бар асоси гузориши Ибни Аъсам, Имом Ҳасан дар ибтидо Абдуллоҳ ибни Навфал ибни Ҳорисро барои музокираи сулҳ назди Муовия фиристод ва ба Муовия паём дод, ки ба шартҳои муайяне ҳозир аст бо Муовия сулҳ кунад, аз ҷумлаи он шарҳо иборатанд аз:
1) Муовия бояд саббу дашноми ҳазрати Алӣ ва нафарин кардани ӯро дар қунути намозҳо канор бигузорад;
2) Муовия амнияти пайравони Алиро тазмин кунад ва қасди суе ба ҳеч кадомашон надошта бошад;
3) Ҳамаи мардум ҳар ҷо ҳастанд, дар амният бошанд;
4) Муовия бояд ба китоби Худо ва суннати Расулуллоҳ амал кунад;
5) Муовия ҳақ надорад касеро ба унвони ҷонишини пас аз худаш муаррифӣ кунад…
… ва чанд шарти дигар.
Бад-ин тартиб дар ин сулҳнома Имом Ҳасан Муовияро аз интихоби ҷонишин ва эҷоди хилофати маврусӣ барҳазар дошта буд ва амнияти пайравони Алӣ ва мардум Ироқро тазмин мекард.
Аммо ба шаҳодати таърих, Муовия ба ҳеч як аз шурут пойбанд намонд.
Шаҳодати Имом Ҳасан
Ҳоким ба санад аз Умми Бакр нақл карда, ки гӯяд:
کان الحسن بن علىّ سمّ مراراً، کل ذلک یفلت حتى کانت المرّة الأخیرة الّتی مات فیها، فإنّه کان یختلف کبده
“Ҳасан ибни Алӣ чандин бор самм (заҳр) дода шуд, вале бо онҳо муқобила кард ва аз онҳо раҳоӣ ёфт, то он ки дар мартибаи охир, ки ба тавассути он аз дунё реҳлат намуд, заҳре буд, ки ба ҷигараш исобат намуд.” (Мустадрак, 3/173)
Ибни Асокир аз Муҳаммад ибни Саломи Ҷумаҳӣ нақл карда, ки гӯяд:
كانت جعدة بنت الأشعث بن قيس تحت الحسن بن علي فدس إليها يزيد أن سمي حسنا أني مزوجك ففعلت فلما مات الحسن بعثت إليه جعدة تسأل يزيد الوفاء بما وعدها فقال أنا والله ولم نرضك للحسن فنرضاك لأنفسنا
“Ҷаъда духтари Ашъас ибни Қайс, ҳамсари Ҳасан ибни Алӣ буд. Язид ӯро таҳрик карда, гуфт: агар Ҳасанро заҳр диҳӣ, ман бо ту издивоҷ хоҳам кард. Ӯ чунин кард. Ва баъд аз вафоти Ҳасан Ҷаъда касеро ба назди Язид фиристод, ки ба ваъдааш вафо кунад. Язид гуфт: ба Худо савганд! Ман розӣ набудам, ки ҳамсари Ҳасан бошӣ, чӣ гуна розӣ шавам, ки ҳамсари мо бошӣ?!” (Таърихи Димишқ, 13/284, Ашшомила)
Ва ҳам ӯ аз Абӯҳозим нақл карда, ки гӯяд:
لما حضر الحسن قال للحسين: ادفنوني عند أبي يعني النبي (صلى الله عليه و سلم)… فإن خفتم الدماء فلا تهريقوا في دما، ادفنوني عند مقابر المسلمين
“Ҳангоме ки замони реҳлати Ҳасан расид, ба бародараш Ҳусайн фармуд: маро дар канори қабри падарам яъне Паёмбар (с) дафн кунед, магар он ки аз хунрезӣ битарсед, дар ин сурат, мувозиб бошед, ки ба хотири ман хуне бар замин рехта нашавад, маро канори қабрҳои мусалмонон дафн кунед. (Таърихи Димишқ, 13/288, Ашшомила)
Худоё! Шафоати Имом Ҳасани Муҷтабо (а)-ро дар рӯзи қиёмат насибамон созӣ!
Сайидюнуси Истаравшанӣ
Қаламонлайн
